नागरिकांच्या कर्तव्यावर निबंध

देशातील नागरिकांना चांगले जीवन जगण्यासाठी काही अधिकार देण्यात आले आहेत. जिथे अधिकार आहेत तिथे जबाबदाऱ्याही आहेत. मूलभूत अधिकारांचे संरक्षण करण्यासाठी सर्वोच्च कायदे करण्यात आले आहेत. नागरिकांचे मूलभूत अधिकार त्यांच्यापासून कोणीही हिरावून घेऊ शकत नाही. संविधानानुसार सहा मूलभूत अधिकार पुढीलप्रमाणे आहेत.

1. समानतेचा अधिकार	2. धर्म स्वातंत्र्याचा अधिकार
3. शोषणाचा अधिकार	4. संस्कृती आणि शिक्षणाचा अधिकार
5. स्वातंत्र्याचा अधिकार	6. धर्म स्वातंत्र्याचा अधिकार

देशातील नागरिक देशाच्या कोणत्याही भागात राहतात, त्यांना हा अधिकार नक्कीच मिळतो. नागरिकांची काही मूलभूत कर्तव्ये आहेत जी त्यांनी नेहमीच पार पाडली पाहिजेत. त्यांनी राष्ट्रध्वज आणि राष्ट्रगीताचा आदर केला पाहिजे. देशातील नागरिकांनी एकता, शक्ती आणि अखंडता जपली पाहिजे. सार्वजनिक मालमत्तेचे आणि वस्तूंचे नुकसान होऊ नये. आपण नेहमीच पर्यावरण आणि निसर्गाचे रक्षण केले पाहिजे. सांस्कृतिक स्थळांचे संरक्षण केले पाहिजे. देशासाठी बलिदान दिलेल्या स्वातंत्र्यसैनिकांचा आणि त्यांच्या मूल्यांचा आपण नेहमीच आदर केला पाहिजे. त्यांनी आपल्या देशासाठी केलेले बलिदान आपण नेहमी लक्षात ठेवले पाहिजे.देशात शांतता आणि प्रेम टिकवून ठेवण्यासाठी आपण बंधुभाव राखला पाहिजे.

नागरिकांच्या विकासाची जबाबदारी नागरिकांवरच आहे. राज्याच्या बाजूने नागरिकांना नागरी स्वातंत्र्य आहे. नागरिकांना भाषणे देण्याचे आणि लेख लिहिण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य आहे. लोकांचे सांप्रदायिक आणि धार्मिक विचार दुखावणारे किंवा दुखावणारे असे लेख आणि अशी भाषणे न देणे हे नागरिकांचे कर्तव्य आहे.

नागरिकांचे कर्तव्य आहे की त्यांनी केवळ आपले कुटुंब आणि आपल्या सभोवतालच्या लोकांना आनंदी ठेवू नये तर आपल्या शहराच्या आणि समाजाच्या प्रगतीसाठी योग्य कार्य करावे. न्यायालय देखील नागरिकांना त्यांचे कर्तव्य बजावण्यासाठी सक्ती करू शकत नाही किंवा सक्ती करू शकत नाही. एखादा नागरिक आपल्या कर्तव्याकडे दुर्लक्ष करत असेल तर त्याला कर्तव्य बजावण्यासाठी कोणीही जबरदस्ती करू शकत नाही. मात्र नागरिकांनी आपले कर्तव्य निष्ठेने पार पाडावे.

संविधानातील नियमांचे पालन करणे हे नागरिकांचे कर्तव्य आहे. जेव्हा जेव्हा देशाचा ध्वज फडकतो तेव्हा त्याचा आदर करण्यासाठी सावधपणे उभे रहा. ध्वज स्वच्छ असावा व कोठूनही फाटला जाणार नाही याची काळजी घ्यावी. झेंडा कधीही पायाखालून येऊ देऊ नका. आपल्या देशाचा ध्वज हा आपला अभिमान आहे, त्याचा आदर करणे आपले कर्तव्य आहे. संविधानाने केलेले नियम नीट पाळणे हे देशातील नागरिकाचे कर्तव्य आहे.

देशाचे नागरिक म्हणून आपण सामूहिक उपक्रमांना प्रोत्साहन दिले पाहिजे. त्यामुळे देशाची प्रगती होते. याच्या मदतीने देश नवीन उपलब्धींना स्पर्श करू शकतो. शिक्षण हा सर्वांचा जन्मसिद्ध हक्क आहे. राज्य नागरिकांच्या कल्याणासाठी कायदे करते. त्यामुळे कायद्यांचे पालन करणे ही नागरिकांची महत्त्वाची जबाबदारी आहे. देशाच्या प्रगतीसाठी पैशांची गरज आहे. कर वेळेवर भरणे हे नागरिकांचे कर्तव्य आहे. कर प्रामाणिकपणे भरा.

भारतात प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या धर्माचे पालन करण्याचे स्वातंत्र्य आहे. तो धर्मनिरपेक्ष देश आहे. कोणताही नागरिक दुसऱ्या नागरिकाला कोणत्याही धर्माचे पालन करण्यास भाग पाडू शकत नाही. कायद्याचे उल्लंघन करणाऱ्या कोणत्याही नागरिकाला दोषी म्हटले जाते. देशाचा कायदा त्याला शिक्षा देऊ शकतो.

सर्व नागरिकांनी जुन्या कुप्रथा आणि अंधश्रद्धा संपवाव्यात. नवीन वैज्ञानिक दृष्टीकोन घेऊन जायला हवे. चांगल्या व विकसित परंपरा अंगीकारून समाजाचा व देशाचा विकास झाला पाहिजे. पक्षपात न करता देशहितासाठी काम केले पाहिजे.

निष्कर्ष

राष्ट्रहितासाठी मूलभूत कर्तव्य आवश्यक आहे. आपले कर्तव्य चोख बजावणे ही माणसाची जबाबदारी आहे. अधिकार आणि कर्तव्य दोन्ही महत्त्वाचे आहेत. अधिकारांचा उपभोग घेण्यासोबतच कर्तव्ये पार पाडणे आवश्यक आहे. देशाचे सुयोग्य आणि जबाबदार नागरिक होण्यासाठी आपण आपले कर्तव्य बजावले पाहिजे.