स्वच्छता मोहिमेवर मराठी निबंध | Marathi essay on cleanliness campaign
भारत हा एकेकाळी विकसित आणि आर्थिकदृष्ट्या संपन्न देश होता. परंतु अनेक शक्तींनी त्यावर राज्य केले आणि सोन्याचे उगमस्थान असलेल्या भारताचा पुरेपूर फायदा घेतला आणि भारतीयांचे शोषण केले. भारत आपल्या विविधतेसाठी आणि अद्वितीय संस्कृतीसाठी जगभरात प्रसिद्ध आहे. परंतु काळाच्या ओघात आपला देश स्वच्छतेच्या बाबतीत फारसे लक्ष देऊ शकलेला नाही. आपल्या देशाची स्थिती आणि स्वच्छतेकडे फारसे लक्ष दिले जात नव्हते. आपल्या आजूबाजूला, गल्लीत आणि परिसरात आपण रोजच घाण पाहतो आणि रोजची घाण अनुभवतो.
घाण, कचरा देशाच्या प्रगतीला हानी पोहोचवण्यासाठी प्रामुख्याने कारणीभूत आहे. त्यामुळे बहुतांश पर्यटक देशात येण्यास टाळाटाळ करतात. ही एक गंभीर समस्या आहे ज्याचे निराकरण करणे आवश्यक आहे.
आज गावात शौचालये बांधण्यावर भर देण्यात आला आहे. अनेक गावात शौचालये बांधण्यात आली आहेत. सरकारने अशा अनेक मोहिमा राबवल्या आहेत ज्यात गावात शौचालय बांधण्याबाबत जनजागृती केली पाहिजे. उघड्यावर विचार केल्याने अनेक आजार होऊ शकतात. त्यामुळे अनेक नद्याही प्रदूषित होत आहेत. तरीही गावातील काही लोक दररोज शासनाच्या सूचनांचे उल्लंघन करताना दिसतात. आपल्या परिसरात, राज्यात आणि देशात स्वच्छता असेल तरच आपला समाज सुखी आणि रोगमुक्त होईल. मोठ्या आणि अवाढव्य शहरांमध्ये स्वच्छतागृहे आहेत, परंतु त्यापैकी बहुतेक नेहमीच स्वच्छ नसतात. आपल्या समाजाची ही विडंबना आहे की सर्व काही माहीत असूनही ते स्वच्छता करू शकत नाहीत.
देश स्वच्छ ठेवण्यासाठी देश स्वच्छ अभियानाची सुरुवात करण्याचा निर्णय घेतला. स्वच्छ भारत अभियान 1999 पासून सुरू असून त्यापूर्वी ग्रामस्वच्छता अभियानानुसार त्याचे नामांकन ठेवण्यात आले होते. मात्र पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांनी या प्रकल्पात काही बदल करून या योजनेला निर्मल भारत अभियान असे नाव दिले. स्वच्छ भारत अभियानाला केंद्रीय मंत्रिमंडळाने सप्टेंबर 2014 रोजी मान्यता दिली होती. 2014 मध्ये गांधी जयंतीला पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते स्वच्छ भारत अभियानाचे उद्घाटन करण्यात आले.
आपल्या राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांचे स्वप्न होते की आपला देश निरोगी असावा आणि निरोगी राहण्यासाठी स्वच्छता ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. त्यामुळे हे लक्षात घेऊन नरेंद्र मोदी यांनी गांधी जयंतीच्या दिवशी सकाळी या स्वच्छता मोहिमेचे उद्घाटन केले. स्वच्छतेशी संबंधित ही सर्वात मोठी मोहीम आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी दिल्लीतील राजघाट येथून या मोहिमेची सुरुवात केली होती.
नरेंद्र मोदींनी दिल्लीतील वाल्मिकी बस्तीमध्ये स्वच्छतेच्या महत्त्वाबाबत लोकांमध्ये जागृती करण्यासाठी रस्त्यावर झाडू मारला होता. संपूर्ण देशातून घाण हटवणे हे या मोहिमेचे उद्दिष्ट असले तरी त्यासाठी केवळ सरकार काम करू शकत नाही. आपण सर्वांनी मिळून या मोहिमेत सहभागी होण्याची गरज आहे.
या मोहिमेची अनेक उद्दिष्टे आहेत ज्यात लोक बाहेरचा विचार करत नाहीत. आपल्याला एका गल्लीपासून सुरुवात करायची आहे, या अभियानांतर्गत 11 कोटी 11 लाख खाजगी आणि सार्वजनिक शौचालये बांधली जाणार आहेत, ज्यासाठी 1 कोटींहून अधिक खर्च येणार आहे. लोकांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर सतर्कता पसरवण्याची गरज असून त्यांनी ही गंभीर मोहीम समजून घेण्याची गरज आहे. त्यांनी शौचालयाचा नियमित वापर केला पाहिजे, यासाठी लोकांमध्ये जनजागृती करण्याची गरज आहे. या मोहिमेच्या अनुषंगाने गावातील व शहरातील रस्ते प्रत्येक क्षणी स्वच्छ ठेवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. प्रत्येक रस्त्यावर डस्टबिन किंवा कचराकुंड्या असणे आवश्यक आहे.
भारतातील सामाजिक, भौतिक आणि क्षेत्राच्या उन्नतीसाठी देशवासियांनी स्वच्छ अभियानाचे पालन करणे आवश्यक आहे. देशात अशी अनेक ठिकाणे आणि अरुंद गल्ल्या आहेत जिथे उघड्यावर कचरा विखुरलेला असल्याने आणि नाल्यांचे पाणी गोठल्याने नेहमीच अस्वच्छता दिसून येते. ही संपूर्ण जागा वेळेवर स्वच्छ न केल्यास रोगराई पसरण्याचा धोका 100 टक्के वाढतो. वाहणाऱ्या नद्यांमध्ये लोक मुद्दाम कचरा टाकतात. आपल्या देशात बरेच लोक कचरा टाकतात, त्यामुळे परदेशातून येणाऱ्या पर्यटकांना गैरसोयीचा सामना करावा लागतो. स्वच्छतेअभावी माती प्रदूषण आणि जलप्रदूषणाचे प्रमाण वाढत आहे.
कचऱ्यामुळे जनावरे व जनावरांनाही अनेक आजार होतात. कारण जेव्हा त्यांना अन्नाचा तुकडा कचरा म्हणून दिसला तेव्हा ते त्या घाणेरड्या कचऱ्यामध्ये जाऊन अन्न शोधतात. त्यामुळे देशातील नागरिकांनी कचरा योग्य ठिकाणी फेकण्याची गरज आहे, जेणेकरून महापालिकेच्या बसगाड्या घेऊन जातील. याशिवाय महापालिकेच्या कचऱ्याचे पुनर्वापर करणे म्हणजेच पुनर्वापर करून त्याचा योग्य व सुरक्षित वापर करणे हे स्वच्छता अभियानांतर्गत येते. देशात पडून असलेल्या वृक्षारोपणाबाबत जनजागृती करण्याची गरज आहे. ग्रामीण भागात या अभियानाबाबत अधिकाधिक जनजागृती करण्याची गरज आहे.
देशवासीय स्वच्छतेला फारसे महत्त्व देत नाहीत. आपल्या देशात बरेच लोक निरक्षर आहेत आणि त्यांना प्रदूषण आणि स्वच्छता पाळण्याबद्दल विशेष ज्ञान नाही. त्यामुळे होणारे आणि होणारे नुकसान याची त्यांना कोणतीही विशिष्ट कल्पना नाही. काही सुशिक्षित लोक त्यांच्या मोठ्या गाडीने तुमच्याकडे कचरा फेकतानाही दिसतील. आपला इतका कचरा फेकून देशाला काही फरक पडणार नाही, असे त्यांना वाटते. पण हा विचार चुकीचा आहे. अनेकदा गावातील लोक रेल्वे रुळावर जाऊन त्याचा विचार करून घाण करतात. गावातील लोक तलाव आणि लहान नद्यांचे पाणी अंघोळ आणि बाहेर कपडे धुण्यापर्यंतच्या दैनंदिन कामासाठी वापरून घाण करतात. लोकांच्या या मानसिकतेत आपण बदल घडवून आणणे येथे खूप महत्त्वाचे आहे.
भारतात सार्वजनिक शौचालयांची मोठी कमतरता आहे. शहर व गावाच्या कानाकोपऱ्यात शौचालये न बांधल्यामुळे लोक चुकीच्या ठिकाणी शौच करतात, त्यामुळे सार्वजनिक ठिकाणी अस्वच्छता येते. लोक हा विषय फारसा गांभीर्याने घेत नाहीत. आपल्या देशात सर्वत्र स्वच्छतागृहे असणे अनिवार्य आहे. शिक्षण हे एक माध्यम आहे ज्याद्वारे आपण लोकांपर्यंत पोहोचू शकतो. माळवा आणि कचरा पाण्यात आणि हवेत टाळावा आणि तसे केल्यास मर्यादित प्रमाणात लोकांचे नुकसान होऊ नये यासाठी उद्या कारखान्यांमध्ये जनजागृती करायची आहे.
निष्कर्ष
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केलेल्या या स्वच्छ अभियानात आपण त्यांना साथ दिली पाहिजे आणि आम्ही देत आहोत. या मोहिमेत सचिन तेंडुलकर, विराट कोहली आणि सलमान खान इत्यादी अनेक नामवंत लोक आणि कलाकार सरकारला पाठिंबा देत आहेत. मुंबईच्या समुद्र किनाऱ्यावर जाऊन अनेक लोकांसोबत कचरा साफ करतानाही ते दिसले आहेत. निरोगी समाज निर्माण करण्यासाठी स्वच्छ देश असणे आवश्यक आहे. आपण भारतीयांनी योगदान दिले तर आपला समाज स्वच्छ भारत अभियानात नक्कीच यशस्वी होईल.
